ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΗ

Ἡ φιλανθρωπικὴ δράση καὶ προσφορὰ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Δαμασκηνοῦ κατὰ τὴν περίοδο τῆς Κατοχῆς.

(του Αρχιμ. Νεοφύτου Δοντά)

Ζοῦμε σὲ μία ἐποχὴ ποὺ κυρίως ὁ κάλπικος προοδευτισμός, ἐπιθυμεῖ μὲ τὴν μονοκονδυλιὰ τῆς ἀφισβητήσεως, νὰ σβήσῃ τοῦς πόνους, τούς κόπους, τὶς θλίψεις καὶ τὴν θυσιαστικὴ προσφορὰ κάποιων ἀνθρώπων τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ ὁλοκλήρου τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας, σὲ ἰδιαίτερα δύσκολες στιγμὲς γιὰ τὸ Ἔθνος, ἐξυπηρετῶντας ἀλλότριες σκοπιμότητες.

Ὡς ἀντίδοτο αὐτῶν τῶν σκοπιμοτήτων, προβάλλονται οἱ Ἐθνικὲς Ἐπέτειοι ἀποτελῶντας μία πρώτης τάξεως εὐκαιρία ξεφυλλίσματος τῶν ἱστορικῶν σελίδων τοῦ Ἔθνους μας, καὶ ψηλαφίσεως τῶν ἱστορικῶν προσωπικοτήτων οἱ ὁποῖες ἀνταποκρινόμενες στὶς πρωτόγνωρες ἱστορικὲς ἀπαιτήσεις τῆς περιόδου ἐκείνης, ἄφησαν ἀνεξίτηλη τὴν ὑπογραφὴ τους στὴν ἱστορικὴ ἐξέλιξη τῆς πορείας τῆς πατρίδος μας. Μία τέτοια προσωπικότητα ἀποτελεῖ καὶ ὁ μακαριστὸς Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος Δαμασκηνὸς (Παπανδρέου), ὁ ὁποῖος κατὰ τὴ περίοδο τῆς Γερμανικῆς Κατοχῆς ἐπέδειξε πρωτοφανὴ φιλανθρωπικὴ δράση, ἡ ὁποῖα ἀποκτᾶ πολλὴ μεγαλύτερη ἀξία ἄν ἀναλογιστεῖ κανεὶς τὶς δυσμενέστατες ἐκείνες συνθῆκες.

Ἀμέσως μετὰ τὴν ἀνάληψη τῶν καθηκόντων του στὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο τὸ 1941, ὁ Δαμασκηνὸς ἔθεσε ὡς στόχο τὴν οὐσιαστικὴ βελτίωση τῶν δυσχερῶν συνθηκῶν ποὺ βίωνε ὁ ἑλληνικὸς λαός. Ἤξερε ὅτι μὲ λιγοστὲς δυνάμεις καὶ φτωχικοὺς πόρους ἔπρεπε νὰ προσφέρῃ μεγάλο ἔργο. Ἡ δυσκολία δὲν τὸν τρόμαξε, οὔτε τὸν πτόησε, τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο θὰ τολμούσαμε νὰ ἱσχυριστοῦμε.

Ὁ προκάτοχος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Δαμασκηνοῦ, Χρύσανθος, εἶχε ἐπιτελέσει ἕνα ἐξαίρετο ἔργο στον τομέα τῆς κοινωνικῆς προνοίας, τὸν βασικὸ σκελετὸ τοῦ ὁποίου χρησιμοποίησε καὶ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Δαμασκηνὸς γιὰ νὰ στελεχώσῃ τὶς νέες ὑπηρεσίες. Λίγες μόλις μέρες μετὰ τὴν κήρυξη τοῦ ἑλληνοϊταλικοῦ πολέμου ὁ Χρύσανθος, ἵδρυσε στὴν Ἀρχιεπισκοπὴ τὴν Ὑπηρεσία Προνοίας Στρατευομένων, με σκοπό νὰ συνδράμῃ τὶς οἰκογένειές τους. Σύμφωνα μὲ τὰ ἐπίσημα στοιχεῖα, 51.235 οἰκογένειες ἀπόρων στρατιωτῶν βοηθήθηκαν στὸ διάστημα Νοεμβρίου 1940 – Μαϊου 1941, από 173 ἐνοριακὰ κέντρα. Ἡ Ὑπηρεσία Προνοίας Στρατευομένων, εἶχε ὡς ἀντικείμενο τὴ διανομὴ βοηθημάτων, τὴν περίθαλψη ἀσθενῶν, τὴν ἀποστολὴ μαλλίνων καλτσῶν καὶ γαντιῶν στὸ μέτωπο καὶ πλῆθος ἄλλων κοινωνικῶν ὑπηρεσιῶν, ἐνῶ μετὰ τὴν κατάρρευση τοῦ Μετώπου, ἡ ὑπηρεσία διευκόλυνε τὸν ἐπαναπατρισμὸ τῶν ἀποστρατευθέντων.

Τὴν ὑπηρεσία αὐτὴ διαδέχθηκαν ἐν μέρει ἡ Ὑπηρεσία Προστασίας Κρατουμένων καὶ ἡ Ὑπηρεσία Προστασίας Ἀπορφανισθεισῶν Οἰκογενειῶν, μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐπιφανῶν κυριῶν τῆς ἀθηναϊκῆς κοινωνίας μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὴν κ. Ἰωάννα Τσάτσου καὶ ἄλλα δραστήρια στελέχη ποὺ ἐργάσθηκαν ἐθελοντικὰ καὶ μὲ ζῆλο, ἀνάμεσὰ τους καὶ ὁ ἀρχιμανδρίτης τότε Ἱερώνυμος Κοτσώνης, μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν.

Μὲ πυρήνα αὐτὲς τὶς δύο ὑπηρεσίες συγκροτήθηκε παράλληλα καὶ ὁ Ἐθνικὸς Ὀργανισμὸς Χριστιανικῆς Ἀλληλεγγύης (ΕΟΧΑ), ὁ ὁποῖος λειτούργησε μὲ μεγάλη ἐπιτυχία καθ’ ὅλη τὴν διάρκεια τῆς Κατοχῆς. Ὁ ΕΟΧΑ ἐκτὸς ἀπὸ τὴν περιοχὴ τῶν Ἀθηνῶν, εἶχε ἱδρύσει παραρτήματα στὸν Πειραιᾶ, μὲ Πρόεδρο τὸν Ἀρχιεπίσκοπο, καθῶς ἐπίσης καὶ στὶς ἔδρες τῶν κατὰ τόπους Μητροπόλεων, μὲ Πρόεδρο τὸν οἰκεῖο Μητροπολίτη. Πέρα ἀπὸ τὸν γιγαντιαῖο μηχανισμὸ ποὺ ἀπαιτήθηκε γιὰ τὴν στελέχωση καὶ τὴν διοίκησή του, ὁ ΕΟΧΑ σήκωσε ὅλο τὸ βάρος τῆς κοινωνικῆς συνδρομῆς κατὰ τὴν Κατοχικὴ περίοδο. Ἀπὸ πλευρᾶς τοῦ Κράτους, ὑπῆρχε ὅλη ἡ καλὴ θέληση γιὰ βοήθεια, ὅμως οἱ πόροι του ἦταν ἀδύναμοι. Ὡς πρὸς τὸν ἐφοδιασμό, βασικὸς ἁρωγός στάθηκε ὁ Διεθνῆς Ἐρυθρὸς Σταυρός. Μὲ πόρους λοιπὸν ποὺ προέρχονταν ἀπὸ τὸν κρατικὸ προϋπολογισμό, ἀπὸ διαφόρους ἐράνους, καθῶς καὶ ἀπὸ βοήθεια σὲ εἴδη τοῦ Διεθνοῦς Ἐρυθροῦ Σταυροῦ, ἐπιτελέστηκε ἕνα ἔργο ἐκπληκτικό, ἀνακουφίζοντας ὅσους πόνεσαν, πείνασαν καὶ δυστύχησαν χωρίς πάντα οἱ συνθῆκες νὰ εἶναι οἱ καλύτερες.

“Σύμφωνα μὲ ἐπίσημα στοιχεῖα τοῦ ΕΟΧΑ, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Κατοχικῆς περιόδου:

1. διανεμήθηκαν 35.955.195 μερίδες φαγητό.
2. Βοηθήθηκαν 85.587 οἰκογένειες.
3. Λειτούργησαν 11 στέγες ὀρφανῶν ποὺ παρεῖχαν στέγη, τροφή, θαλπωρή καὶ ρουχισμό σὲ ὀρφανὰ παιδιὰ ἀπὸ 3 μηνῶν μέχρι 12 χρόνων.
4. Σιτίστηκαν ἡμερησίως 1.437 φοιτητὲς καταγόμενοι ἀπὸ Μακεδονία, Θράκη, Κρήτη, Αἴγυπτο καὶ Κωνσταντινούπολη, καὶ εἶχαν ἀποκλειστεῖ στὴν Ἀθήνα.
5. Δόθηκε ἐργασία σὲ 66.280 ἄπορες γυναῖκες γιὰ ραφὴ καὶ πλέξιμο ρούχων.
6. Σὲ κάθε ἐνοριακὸ παράρτημα τοῦ ΕΟΧΑ, συγκροτήθηκαν ἰατρεῖα γιὰ τὴν περίθαλψη ἀπόρων ἀσθενῶν.
7. Παρασχέθηκε φαρμακευτικὴ περίθαλψη ἀπὸ τὴν φαρμακαποθήκη τοῦ ΕΟΧΑ καὶ ἔγιναν συνολικὰ 15.945 παρακλινικὲς ἐξετάσεις καὶ ἀκτινογραφίες.
8. Στὸ μέγαρο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς, ἐξοπλίστηκε καὶ λειτούργησε πολυιατρεῖο γιὰ τὴν ἄμεση περίθαλψη τῶν ἀσθενῶν, παρέχοντας ὐπηρεσίες ὄλων τῶν κλάδων τῆς ἰατρικῆς.
9. Προσφέρθηκε γυναικολογικὴ περίθαλψη σὲ 36.022 γυναῖκες, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ 29.505 ἦταν ἐπίτοκες. Παράλληλα μὲ ἔξοδα τοῦ ΕΟΧΑ, ἔγιναν 4.480 τοκετοὶ ἄπόρων γυναικῶν κατ’ οἴκον, καὶ 1.568 σὲ μαιευτήρια.
10. Τὴν περίοδο αὐτὴ τὸ γάλα ὑπῆρξε ἔνα ἐξαιρετικὰ δυσεύρετο ἀγαθό. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ συγκροτήθηκαν Κέντρα Γάλακτος, ποὺ παρεῖχαν γάλα στὰ βρέφη. Στὸν τομέα αὐτὸ συνεργάστηκε μὲ τὸν ΕΟΧΑ ὁ Ἑλβετικὸς Ἐρυθρός Σταυρός, μὲ ἀπολογισμὸ τὸν ἐντυπωσιακὸ ἀριθμὸ τῶν 6.773.845 μερίδων γάλακτος.
11. Παρασχέθηκε σὲ 3.068 ἐξαιρετικὰ ἄπορες οἰκογένειες χρηματικὴ ἐνίσχυση.”

(Χρ. Χρηστίδη ΕΟΧΑ Ἀθηνῶν-Πειραιῶς, Ἔκθεσις τῆς Διευθύνσεως ἐπὶ τῶν πεπραγμένων τῆς τριετίας Ἰανουάριος 1942 – Σεπτέμβριος 1944, Πειραιεῦς 1944).

Ἀπὸ τὰ στοιχεῖα αὐτὰ προκύπτει τὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, πάλευε καθημερινὰ γιὰ τὴν ἐξασφάλιση τῶν ἀπαραιτήτων ἐφοδίων γιὰ τὸν ΕΟΧΑ, ἔργο ὁμολογουμένως δυσβάσταχτο καὶ εὐθυνοφόρο, αφοῦ ἄν αποτύγχανε ὁ λιμὸς θἀ ἦταν ἀκόμα ἰσχυρότερος στὴ πρωτεύουσα.

“Κρεῖττον τοῦ λαλεῖν, τὸ σιγᾶν”! Ἤδη οἱ προαναφερθέντες ἀριθμοί, θὰ πείσουν καὶ τὸν πλέον δύσπιστο ἀναγνώστη γιὰ δύο κυρίως καταστάσεις. Πρῶτον γιὰ την τραγικὴ κατάσταση πού εἴχε περιέλθει τὸ Ἔθνος μας μὲ τὴν πείνα νὰ ἔχει γίνει ὁ σκληρότερος ἐσωτερικὸς ἐχθρὸς, σκληρότερος ἀκόμα καὶ ἀπὸ τοὺς κατακτητὲς, καὶ δεύτερον γιὰ τὴν εὐαισθησία τοῦ γιγαντόσωμου Ἀρχιεπισκόπου Δαμασκηνοῦ ὁ ὁποῖος σήκωσε στοὺς ὥμους του τὸ βαρὺ φορτίο τῆς ἀνακούφισης τοῦ λαοῦ. Ταυτόχρονα θὰ μποροῦσε νὰ θεωρηθῇ ἡ παροῦσα ἔκθεση ὡς μία ἀπάντηση σὲ ὅποιον θέτει τὸ ἐρώτημα “τί ἔκανε ἡ Ἐκκλησίατὸ 1940;” Οἱ ἀριθμοὶ καὶ τὰ στοιχεῖα ἀποδεικνύουν τὶ ἐκαμε!!!

Τοῦ ἀειδήμου Ἀρχιεπισκόπου Δαμασκηνοῦ εἴη αἰωνία ἡ μνήμη, καὶ ἡ εύχὴ του νὰ σκέπῃ τὸ Ἔθνος μας!

+ Ἀρχιμ. Νεόφυτος Δοντᾶς

Βιβλιογραφία:

• Χρ. Χρηστίδη ΕΟΧΑ Ἀθηνῶν-Πειραιῶς “Ἔκθεσις τῆς Διευθύνσεως ἐπὶ τῶν πεπραγμένων τῆς τριετίας Ἰανουάριος 1942-Σεπτέμβριος 1944”, Πειραιεῦς 1944.
• “Ἐκτελεσθέντες ἐπὶ κατοχῆς, πρόλογος & φροντίδα Ἰωάννας Τσάτσου”, Β΄ ἔκδοση, Οἱ ἐκδόσεις τῶν φίλων, Ἀθήνα 1976.
• “Ἀρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός”, Δημοσθένη Κούκουνα, ἐκδόσεις Μέτρον, Ἀθήνα 2004.
• “Ἀρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός – οἱ χρόνοι τῆς δουλείας”, Βιβλιοπωλείον τῆς Ἐστίας, Ἀθήνα 1981.
  
  
  
  
  Σημ: Το κείμενο είναι γραμμένο σε πολυτονικό